Culloden Battlefield and Jacobites.

 

Battle of Culloden to bitwa, która zmieniła historię Szkocji. Rozegrała się 16 kwietnia 1746 roku, pomiędzy Szkotami, zwolennikami jakobitów, wspieranymi przez wojska francuskie, a wojskami panującego króla Jerzego II, pod dowództwem diuka Cumberlanda i była kulminacyjnym punktem tzw. rebelii jakobickiej. Po zwycięstwie armii królewskiej, nastąpił krwawy odwet na narodzie szkockim, a marzenia o szkockiej niepodległości zostały pogrzebane na ponad dwa stulecia. Miejsce, w którym odbyła się bitwa jest przez wielu Szkotów uważane za święte i przedstawiane jako symbol angielskiej bezwzględności wobec narodu szkockiego, jego tradycji i zwyczajów. Może lektura tego postu pozwoli wam zrozumieć, dlaczego Szkoci tak uparcie dążą do uzyskania niepodległości i tak dużą niechęcią darzą Anglików.

 Odwiedziłam Culloden Battlefield dwukrotnie. Często też przejeżdżam koło tego miejsca. Tłumy turystów odwiedzających Visitors Centre i zwiedzających pole bitewne (choć wielu twierdzi, że tak naprawdę nie tu odbyła się prawdziwa bitwa) są imponujące. Niewątpliwie, do tak dużego zainteresowania, w ostatnich latach, tym miejscem, szczególnie wśród cudzoziemców, przyczynił się sukces serialu telewizyjnego Outlander, będącego ekranizacja książki Diany Gabaldon o tym samym tytule. 

Obraz "An Incident in the Rebellion of 1745" autorstwa Davida Moriera

  Jak to się wszystko zaczęło i jak doszło do bitwy, postaram się wam przybliżyć w tym poście. Obiecuje, że nie będzie to długa rozprawa historyczna i że Was nie zanudzę. Mam nadzieję, że  dotrwacie do końca tego tekstu i zachęceni moją opowieścią odwiedzicie to miejsce. Uwierzcie mi, że wizyta tu jest bardzo przejmującym przeżyciem, nawet dla kogoś kto nie ma w sobie kropli szkockiej krwi… 

Jacobites rebellions   

Corporal of a Highland regiment

Kim byli Jakobici i dlaczego wszczynali powstania, których kulminacyjnym punktem była bitwa Culloden? Otóż jakobitami nazywano zwolenników odsuniętych w 1689 roku, od tronu brytyjskiego Stuartów, dynastii, która panowała w Szkocji od roku 1371 i zasiadała również na tronie Anglii od roku 1603. Dynastia została obalona w wyniku tzw. ‘chwalebnej rewolucji’ (Glorious Revolution).
 Nazwa jakobici została utworzona od łacińskiej wersji imienia Jakuba VII Stuarta. Zwolennicy panowania dynastii Stuartów popierali jego potomków – jego syna Jakuba Franciszka (zwanego Starym Pretendentem do tronu) oraz jego wnuka Karola Edwarda (Młodego Pretendenta do tronu), znanego w Szkocji jako Bonnie Prince Charlie– w walce o odzyskanie korony. Dlatego też, w ciągu pół wieku doszło do kilku powstań jakobickich zwanych rebeliami jakobickimi. (Jacobites rebellions).

 Dlaczego jakobici natrafili na podatny grunt dla swoich powstań w Szkocji, a nie w Anglii? Bezpośrednią przyczyną było niezadowolenie z zawartej w 1707 roku unii angielsko - szkockiej, która nie była oparta na statusie równorzędnego partnerstwa. Ujednolicała stosunki gospodarcze i system monetarny pomiędzy dwoma krajami, przyczyniając się do rozwoju gospodarczego, ale równocześnie spychała Szkocję do roli kraju podległego i naruszała interesy ekonomiczne wielu szkockich klanów. Szkoci nie chcieli zmian, które miałyby poważny wpływ na ich styl życia i tradycje. 

Soldiers of the 8^th Regiments

Drugą ważną przyczyną był fakt, że Stuartowie byli dynastią szkocką, a nie narzuconą Szkotom przez angielski parlament, po chwalebnej rewolucji, dynastią hanowerską. Na to wszystko nakładał się jeszcze wątek religijny- Stuartowie byli katolikami i w czasie swoich rządów dążyli do przywrócenia tej religi, co w zrozumiały sposób budziło niezadowolenie wielu środowisk w Anglii, które zyskały ekonomicznie na reformacji. 

To tak w wielkim skrócie.

Powodów do rebelii i niechęci do Anglików było dużo, dużo więcej i swoimi korzeniami sięgały czasów Wiliama Wallace, tak poetycznie przedstawionego przez Mela Gibsona w filmie Braveheart. 

W sumie, rebelii jakobickich było pięć. Pierwsza nieudana próba przywrócenia na tron dynastii Stuartów miała miejsce jeszcze przed zawarciem unii, w 1689 r. i została podjęta przez Johna Grahama z Claverhouse. Zakończyła się ona klęską i śmiercią głównodowodzącego. 
   Kolejne to lata 1705, 1715-16, 1719 i ostatnia rebelia z lat 1745-1746.
 O ile przy czterech pierwszych rebeliach, lokalne władze obchodziły się z powstańcami dość łagodnie, to piąte powstanie zostało stłumione w sposób bardzo brutalny i krwawy.
  

Piąta rebelia jakobicka rozpoczęła się w lipcu 1745 roku, a sygnałem do jej rozpoczęcia było przybycie do wybrzeży Szkocji księcia Karola Edwarda Stuarta (Bonni Prince Charli). Armii pod królewskim sztandarem Stuartów, do której zaciągnęło się wiele jakobickich klanów, udało się początkowo odnosić liczne zwycięstwa i nawet zająć całą Szkocję i cześć hrabstw angielskich. Odziały powstańcze dotarły aż do miejscowości Derby w środkowej Anglii.   Powstanie to miało szanse na powodzenie, ale niezdecydowanie jakobickich dowódców i brak poparcia w Anglii, a także wieści o zbliżającej się potężnej 30 tysięcznej armii królewskiej, spowodowały, że dowódcy rebelii jakobickiej wymusili na księciu decyzję odwrotu. Odziały jakobicie ścigane przez wojska dowodzone przez diuka Cumberlanda, dotarły na północ w okolice Inverness. 16 kwietnia 1746 na wrzosowiskach pod Culloden  rozegrała  się kulminacyjna bitwa, w której jakobici ponieśli klęskę. Zginęło ich ponad tysiąc, podczas gdy straty po stronie angielskiej to 52 żołnierzy. Większość z powstańców zginęła uciekając, ścigana przez kawalerię rojalistów. Oddziały królewskie nie szczędziły również cywili, którzy licznie przybyli, aby obserwować bitwę. W czasie pościgu za rebeliantami, zginęły ich setki.
Po bitwie Anglicy przeczesali pole bitwy dobijając rannych.

Bonnie Prince Charlie zmuszony był ratować się ucieczką z pola walki. Przez wiele miesięcy ukrywał się w przebraniu kobiecym, aby w końcu dotrzeć do wyspy Skye, skąd łodzą przedostał się do Francji, gdzie spędził resztę swojego życia.

Cumberland stone

To co nastąpiło po wygranej przez Anglików bitwie, na lata odcisnęło piętno na narodzie szkockim. Po ponad 270 latach od zakończenia rebelii pamięć o tamtych wydarzeniach jest tu wciąż żywa.
    Cumberland, nazwany przez Szkotów 'rzeźnikiem', w krwawy sposób rozprawił się ze zwolennikami jakobitów. Przystąpił on do systematycznego ścigania tych, którym udało się ujść z placu boju.  Bezpośrednio po bitwie 121 jeńców poniosło śmierć (kilku magnatów przez ścięcie, reszta przez powieszenie). Około 1150 zostało deportowanych za morze, głównie do kolonii w Ameryce. Los wielu z pośród biorących udział w bitwie pozostał nieznany. 

   Represje były srogie i przyczyniły się do zniszczenia tradycyjnej struktury więzi klanowych. Wprowadzona 1747 roku, przez parlament, ustawa znosiła dziedziczną jurysdykcję i powinności wobec naczelników klanów. Było to równoznaczne z zerwaniem feudalnych związków, które od wieków łączyły dzierżawców z właścicielami ziemskimi. Majątki wielu jakobitów zostały skonfiskowane.  Zakazano używania języka górali (gaelicki), muzyki (grana na dudach), a także noszenia tradycyjnego stroju (w tym słynnego kiltu). Powszechne stały się gwałty, niszczenie majątku, grabież uprawiana przez stacjonujące tu angielskie wojsko.
Władze wykazały się wyjątkową determinacją. Były zdecydowane uczynić wszystko, by podobne rebelie nigdy się już nie powtórzyły.
Do wydarzeń tych nawiązuje książka Roberta Luisa Stevensona ‘Kidnapped’, znana w Polsce pod tytułem ‘Porwany za młodu’.

Culloden House. Historic building. Bonnie Prince Charlie

 spent here last night before the battle.